اینک در صورتی برجام حفظ خواهد شد که اروپا به عنوان همراهان برجام، تضمینهای لازم برای بقای آن را به ایران بدهند. ایران بر این باور است که اروپا همچون گذشته رفتار دوگانهای در برجام داشته و با فشارهای آمریکا از این توافق مهم خارج خواهد شد. اما برخی از تحلیلگران چنین باوری ندارند و معتقدند که شکاف میان منافع دو سوی اقیانوس آتلانتیک فراتر از آن است که روی رفتن از برجام به مصالحه برسند. حال آیا منافع حضور در برجام باعث خواهد شد که جنگ تجاری میان اروپا و آمریکا تشدید شود؟ آیا اروپا همچنان حامی برجام خواهد بود؟
شکاف اروپا و آمریکا بر سر ایران
یکی از شعارهای انتخاباتی دونالد ترامپ پاره کردن «برجام» بود و از همان زمان اروپاییها که برجام را یک دستاورد بزرگ در حوزه دیپلماسی میدانستند به انتقاد از موضع دونالد ترامپ در مساله برجام پرداختند. بر خلاف باراک اوباما، دونالد ترامپ سیاست تقابل شدید با ایران و در جهت منافع اسرائیل را دنبال میکرد و در این در حالی است که اروپاییها خواهان حفظ برجام بودند. شکاف بین اتحادیه اروپا و دونالد ترامپ از زمانی آغاز شد که دولت ترامپ یک به یک از پیمانهای چندجانبه تجاری و سیاسی خارج شد و و اخیرا با اعمال تعرفهها هر چه بیشتر این شکاف خود را در معرض نمایش گذاشت. اکنون این شکاف در وضعیتی قرار گرفته که احتمال شکلگیری یک جنگ تجاری بین اروپا و آمریکا میرود و این امر در تاریخ بعد از جنگ جهانی دوم لااقل بیسابقه است.
بعد از اعلام موضع دونالد ترامپ در برابر کنگره و خروج از برجام، او با قاطعیت اعلام کرد که نه تنها تحریمها علیه ایران را از سر خواهد گرفت، بلکه شرکتهایی که با ایران مراوده تجاری داشته باشند، به شدت تحریم خواهند شد. از طرف دیگر کشورهای اروپایی نیز با قاطعیت از توافق هستهای ایران دفاع و اعلام کردند در هر صورت با تمام وجود از برجام دفاع خواهند کرد. معنای تلویحی این امر چیست؟ آیا اروپا با این شدتی که از برجام دفاع کرد، حتی در صورتی که توسط آمریکا تحریم شود باز هم به مراوده تجاری خود با ایران ادامه خواهد داد؟ این پرسش بسیار اهمیت دارد و پاسخ به آن در شرایط کنونی بسیار دشوار است. در اینجا قصد داریم که دلایل اهمیت ایران را برای اروپا تشریح کنیم.
ایرباس و بوئینگ
شرکت «ایرباس» قرارداد فروش ۱۰۰ فروند هواپیما را به ارزش ۱۹ میلیارد دلار با ایران بسته است. شرکت ایرباس یک شرکت اروپایی است و اعلام کرده که تصمیم دونالد ترامپ را بررسی میکند اما این کار زمان خواهد برد. «راینر اولر» مدیر روابط عمومی ایرباس گفته است که به دقت سخنرانی رئیسجمهور آمریکا را مورد بررسی قرار خواهد داد و قدم بعدی ما بر اساس سیاستهای داخلی و در متابعت کامل از تحریمها و مقررات منع صادرات اتخاذ خواهد شد. این شرکت در اعلام موضع قطعی خود تردید داشته و برای انجام این کار به زمان نیاز دارد. موضع ایرباس به عنوان یک شرکت اروپایی از موضعی محتاطانه اتخاذ شده است.
اما شرکت هواپیماسازی «بوئینگ» اعلام موضع شدیدتری کرده و گفته است برای سیاستهای بعدی خود با دولت آمریکا مشورت خواهد کرد. شرکت بوئینگ با شرکت «آسمان» ایران قراردادی معادل ۳ میلیارد دلار بسته است و همچنین قرارداد ۸۰ فروند بوئینگ به ارزش ۶/۱۶ میلیارد دلار با شرکت ایرانایر منعقد کرده است.
امروز استیو منوچین، وزیر خزانهداری آمریکا اعلام کرد که قرارداد دو شرکت ایرباس و بوئینگ با ایران لغو میشود و به نظر میرسد که ایرباس نمیتواند همکاری خود را با ایران ادامه دهد بنابراین از دست دادن ۱۹ میلیارد دلار طبیعتا روی ارزش سهام این شرکت تاثیرگذار است.
حالا اعلام موضع یک شرکت آمریکایی با قاطعیت بیشتری صورت گرفته است اما شرکت اروپایی موضع نرمتری از خود نشان داده است که در سطحی کلانتر میتوان گفت که موضع آمریکا و اروپا در قبال ایران را نشان میدهد چرا که آنها متاثر از سیاستهای کشورهای متبوع خود هستند. اما مساله اساسی این است که مراودات تجاری شرکتها منوط به اجازه دولت متبوع آنها نیست و از این رو میتوانند بر اساس سیاستهای داخلی خود و به صورت مستقل عمل کنند اما در عوض چیزی که مانع آنها میشود تحریمهای آمریکاست و طبیعتا ایرباس نمیخواهد که بازار آمریکا را در قبال ایران از دست بدهد.
در مجموع به طوری که روز پنجشنبه هفته گذشته، واشنگتنپست اعلام کرد: با خروج آمریکا از برجام تنها دو شرکت بوئینگ و ایرباس در مجموع ۳۶میلیارد دلار را از دست خواهند داد. همچنین، منابع خبری اعلام کردند که سهام شرکتهای فرانسوی طرف همکاری با ایران از جمله پژو سیتروئن و ایرباس پس از اعلام تصمیم ترامپ کاهش یافت. از طرف دیگر شرکت توتال به همراه شرکت ملی نفت چین قراردادی به ارزش ۵ میلیارد دلار و به مدت ۲۰ سال برای توسعه فاز ۱۱ پارسجنوبی با ایران منعقد کرده است. توتال قبل از سخنرانی ترامپ گفته بود که اگر ترامپ تحریمها را اعمال کند سیاستهایی اتخاذ خواهد کرد تا بتواند همچنان این قرارداد را حفظ کند.
بعد از اعلام موضع ترامپ سریعا سهام هر سه شرکت ایرباس، بوئینگ و توتال کاهش یافت اما بعد از گذشت یک روز سهام دو شرکت بوئینگ و توتال دوباره احیا شد اما ایرباس به میزان بیش از یک درصد کاهش قیمت سهام داشت. دلیل اینکه سهام بوئینگ و توتال احیا شد به این امر بر میگردد که مدیرعامل بوئینگ اعلام کرد که در فرآیند تولید کنونی شرکت میزان تولید ایران اعمال نشده است و به همین دلیل تحریم ایران تاثیری روی شرکت بوئینگ ندارد. البته پیش از اعلام موضع ترامپ شرکت بوئینگ فرآیند تحویل هواپیماها را به ایران به تعویق انداخته بود و تقریبا میتوان گفت که ایران نسبت به تحویل گرفتن آنها امیدی نداشت. در مورد توتال میتوان گفت که میزان سرمایهگذاری این شرکت تنها ۵ میلیارد دلار آن هم در یک روند ۲۰ ساله است که برای سرمایهگذاری در صنعت نفت یک شرکت رقم بالایی محسوب نمیشود. به همین دلیل تاثیر ترک ایران به دلیل تحریمها بر این شرکت نمیتواند عمیق باشد.
اما ایرباس قراردادی به ارزش ۱۹ میلیارد دلار با ایران بسته است و به همین دلیل کنار گذاشتن این میزان سرمایهگذاری از جانب این شرکت میتواند برای آن تا حدودی سنگین باشد. از طرف دیگر ایرباس هنوز تصمیم قطعی خود را نگرفته و منتظر است تا رویکرد کشور متبوع خود یعنی فرانسه را رصد کند تا بعد از آن بتواند تصمیم قطعی خود را بگیرد.
پژو – سیتروئن و زیمنس
دو شرکت دیگری که در ایران حضور پرقدرتی دارند پژو – سیتروئن و زیمنس به ترتیب از فرانسه و آلمان هستند. پژو – سیتروئن یکی از بزرگترین سرمایهگذاران خارجی در ایران است و اولین شرکتی بود که بعد از برجام در ایران سرمایهگذاری کرد، به ویژه اینکه این شرکت قصد داشت که در یک بازه زمانی با ساخت ۲۰۰ هزار خودرو در سال حدود ۳۰ درصد از محصولات خود را به خارج صادر کند. سرمایهگذاری این شرکت حدود ۴۰۰ میلیون یورو در یک بازه زمانی ۵ ساله است و مدیرعامل این شرکت گفته است که تا سال ۲۰۲۰ قصد دارد فروش سالانه این شرکت را به دو میلیون خودرو در سال برساند. این شرکت در سال ۲۰۱۱ حدود ۳۰ درصد بازار ایران را در دست داشت. در سال ۲۰۱۱ پژو حدود نیم میلیون خودرو در بازار ایران فروخت و این یک موفقیت برای این شرکت به حساب میآید. با توجه به اینکه ایران قصد دارد که در آینده محصولات خود را صادر کند، سرمایهگذاری این شرکت برای ایران بسیار حیاتی است. از طرف دیگر پژو یک قرارداد را نیز با شرکت سایپا به ارزش ۳۰۰ میلیون یورو منعقد کرد و با این کار قصد دارد بازار از دست رفته خود را در ایران احیا کند. از طرف دیگر سایپا قصد داشت که به تدریج وارد مذاکره با رنو شود تا بتواند سطح محصولات خود را در جهان ارتقا دهد. یکی از شرکتهایی که قصد داشت سرمایهگذاریهای کلانی در ایران انجام دهد شرکت «زیمنس» آلمان است. آلمان در میان کشورهای اتحادیه اروپا بزرگترین سرمایهگذار است به طوری که ۶۰ درصد کل سرمایهگذاری اتحادیه اروپا در ایران از جانب آلمان صورت میگیرد. یکی از بزرگترین شرکتهای سرمایهگذار در ایران «زیمنس» آلمان است. این شرکت در اکتبر ۲۰۱۶ قراردادی برای توسعه شبکه ریلی ایران منعقد کرد. این شرکت همچنین اکنون در توسعه شبکه برقی و انرژی کشور یک سرمایهگذار بزرگ است. بسیاری از کشورهای دیگر از جمله ایتالیا نیز قصد سرمایهگذاری در ایران را دارند و از طرف دیگر احتمالا شرکت خودروسازی فولکس واگن نیز از جمله سرمایهگذارانی است که قصد ورود به ایران را دارد.
بنابراین بسیار برای اروپا اهمیت دارد که بتواند بازار ایران را همچنان برای خود حفظ کند و از این رو با قاطعیت تاکنون از برجام دفاع کرده و همچنان بر تصمیم خود در دفاع قاطع از برجام ایستاده است.
دلایل دیگر دفاع اروپا از برجام
اتحادیه اروپا به غیر از مسائل تجاری، دلایل دیگری نیز برای دفاع از برجام دارد که بخشی از آنها لزوما اقتصادی نیستند.
نفت
نفت یکی از مواردی است که میتواند برای اتحادیه اروپا که واردکنندگان عمده آن هستند، چالشبرانگیز باشد. از این رو ثبات قیمت نفت برای کشورها اهمیت فراوانی دارد به ویژه آلمان به دلیل صنعت وابسته به نفت آن بر این مورد تاکید زیادی دارد. به همین دلیل خروج آمریکا از برجام میتواند هزینه زندگی را برای اروپاییها افزایش دهد و در این راستا سعی دارند که با حفظ برجام ثبات قیمت را همچنان حفظ کنند.
ثبات ساختار بینالملل
اروپا همیشه به دنبال حفظ وضع موجود است به ویژه اکنون در خاورمیانه هر لحظه شعلهور شدن آتش جنگ احساس میشود. از طرف دیگر غربیها نسبت به قدرت گرفتن چین و روسیه اکنون حساسیت نشان میدهند چرا که احتمالا بزرگترین برندگان تحریم ایران این دو کشور باشند. هر لحظه بر قدرت روسیه در خاورمیانه افزوده میشود و از طرف دیگر چین بزرگترین سرمایهگذار در ایران است و با خروج غربیها از ایران و روابط سرد سرمایهگذاران اروپایی و آمریکایی، چینیها به تدریج کنترل اقتصاد در ایران در بخشهای مختلفی از جمله بخش صنعت و نفت و گاز را به دست خواهند گرفت. از طر ف دیگر اروپا به دنبال یک خاورمیانه آرام است و نمیخواهد بیش از این درگیر بیثباتی در خاورمیانه شود و تمام تلاش خود را برای صلح انجام میدهد. از منظر آنها خروج ترامپ از برجام بر تنشهای منطقه میافزاید.
سلاح هستهای
اروپاییها توافق هستهای ایران را بعد از سالها دیپلماسی فشرده امضا کردند چرا که آنها بر این عقیده بودند که ایران در حال ساخت سلاح هستهای است. خروج آمریکا از برجام این ترس را در ذهن اروپاییها ایجاد میکند که خاورمیانه درگیر یک مسابقه تسلیحاتی خواهد شد. با توجه به رویکرد اتحادیه اروپا نسبت به خاورمیانه، آنها همیشه نسبت به خطرات مسابقه تسلیحاتی هشدار دادهاند به ویژه اینکه اکنون عربستان و ترکیه قصد دارند در حوزه انرژی هستهای سرمایهگذاری انجام دهند.
پویایی سیاسی ایران در منطقه
اروپاییها همچنین از خطر قدرتگیری ایران در منطقه و اتخاذ رویکرد فعالگرایی سیاسی ایران هراس دارند چرا که احتمالا عقیده دارند خروج آمریکا از برجام منجر به رویکرد تهاجمی ایران در منطقه خواهد شد. آنها در قبال برجام بسیار تلاش کردند که ترامپ را قانع کنند برجام را حفظ کند و یک توافق دیگر حول برنامه موشکی ایران ایجاد کنند که با خروج ترامپ از برجام عملا این امکان از اروپاییها سلب خواهد شد.
ایران به لحاظ تجاری برای اروپا اهمیت بسیاری دارد و یک بازار هدف بکر برای سرمایهگذاری به شمار میرود. مساله برجام و تحریمهای به جام مانده از قبل از توافق هستهای دست و پای شرکتهای خارجی را برای سرمایهگذاری بیشتر بسته بود. حال با این شرایط و با توجه به قاطعیتی که اروپا از خود نشان داده است آیا اروپا میتواند در موضوع ایران از در تقابل با آمریکا در آید؟
دیدگاهتان را بنویسید