چگونه می‌توان قرارداد آتی معامله کرد؟

قرارداد آتی چیست؟

اگر بخواهیم قرارداد آتی (Futures Contract) را تعریف کنیم، در یک جمله می‌توان گفت: «توافقی برای خرید یا فروش دارایی در زمانی مشخص در آینده و با قیمتی مشخص است». در واقع نوع دارایی و اندازه آن (کیلوگرم، تعداد و …)، زمان و مکان تحویل و قیمت آن معلوم است اما توافق در زمان حال صورت می‌گیرد.

پیدایش قراردادهای آتی بر روی محصولات کشاورزی بوده است اما امروزه روی فلزات گران‌بها، دارایی‌های مالی، کالا و … هم تعریف شده است.

با مراجعه به وبسایت بورس کالا می‌توانید لیست قراردادهای آتی که در ایران مبادله می‌شوند را ببینید.

به چند حالت می‌توانیم وارد قرارداد آتی شویم؟

در قراردادهای آتی دو موقعیت داریم: موقعیت خرید و موقعیت فروش

زمانی که فرد انتظار افزایش قیمت دارایی را دارد، می‌تواند وارد موقعیت خرید قرارداد آتی و زمانی که انتظار کاهش قیمت دارایی را دارد، وارد موقعیت فروش قرارداد آتی شود. بنابراین می‌توان گفت برخلاف سهم که فقط در صورت افزایش قیمت سود کسب می‌کنیم، در قرارداد آتی می‌توانیم در صورت برآورد کاهش قیمت دارایی در آینده، وارد موقعیت فروش آن شده و سود کسب کنیم. لازم به ذکر است در قرارداد آتی همواره یک طرف معامله سود و طرف مقابل به همان اندازه زیان می‌کند.

سازوکار تحویل دارایی پایه و نحوه برخورد افراد با آن

وقتی قرارداد آتی به زمان سررسید خود نزدیک شود، به فردی که موقعیت فروش دارد یک بازه زمانی برای تحویل اعلام می‌شود. این فرد بایستی در این بازه (اگر دارایی به صورت فیزیکی باشد) کالا را تحویل دهد. لازم به ذکر است اگر در زمان سررسید گزینه‌های مختلفی برای تحویل وجود داشته باشد، فردی که موقعیت فروش دارد درباره‌ی مکان و زمان تحویل تصمیم‌گیری می‌کند. البته زمان تحویل باید در بازه زمانی اعلام شده باشد. به همین دلیل است که معمولاً قراردادهای آتی قبل از رسیدن به زمان سررسید بسته می‌شوند.

همانطور که گفته شد معمولاً افراد نمی‌خواهند وارد مشکلات ناشی از تغییرات زمانی و مکانی تحویل فیزیکی دارایی پایه قرارداد آتی شوند و تصمیم می‌گیرند قبل از رسیدن به زمان سررسید (مخصوصا وقتی بر روی کالا تعریف شده باشد) از آن خارج شوند. اگر بخواهیم قبل از زمان سررسید از قرارداد آتی خارج شویم، باید وارد یک معامله معکوس (Offsetting Trade) شویم.

به طور مثال فرض کنید امروز ۱ مهر ۱۳۹۹ است. فرد A با توجه به بررسی‌هایی که انجام داده، انتظار افزایش قیمت یک سهم را دارد. بنابراین موقعیت خرید قرارداد آتی را با اندازه ۲۵۰ و قیمت ۱۰۰ هزار تومان و زمان سررسید ۲۵ اسفند ۱۳۹۹ اتخاذ می‌کند. اما به دلایلی نمی‌خواهد تا سررسید منتظر بماند و می‌خواهد در تاریخ ۵ دی ۱۳۹۹ از این موقعیت خارج شود. بنابراین لازم است از معامله معکوس استفاده کند. یعنی به همان اندازه (۲۵۰) موقعیت فروش قرارداد آتی روی همان سهم اتخاذ کند.

چه تضمینی برای عمل به تعهدات وجود دارد؟

تا به اینجا درباره ماهیت کلی قراردادهای آتی صحبت کردیم. شاید بپرسید چه تضمینی وجود دارد که فردی که در قرارداد آتی زیان کرده به تعهدات خود عمل کند؟

لازم است بدانید نقش اصلی بورس، سازماندهی قراردادها و معاملات است به گونه‌ای که نکول (عدم انجام تعهد) رخ ندهد. برای این منظور حسابی به نام حساب ودیعه (Margin Account) وجود دارد. در ابتدای معامله لازم است هر دو طرف معامله، وجهی را به عنوان سپرده اولیه در حساب ودیعه خود بگذارند. (معمولاً ۲۰٪ ارزش معامله). با توجه به اینکه قیمت‌های مبنای تسویه روزانه (Settlement Price) و به تبع آن ارزش معاملات به صورت روزانه تغییر می‌کنند، وجه تضمین لازم نیز به صورت روزانه به‌روزرسانی می‌شود و سود یا زیان ناشی از قرارداد نیز به صورت روزانه محاسبه و در حساب ودیعه افراد منظور می‌شود. به این مکانیزم، تسویه حساب روزانه یا Daily Settlement گفته می‌شود.

همچنین مفهومی به نام حداقل وجه تضمین (Maintenance Margin) وجود دارد که معمولاً ۷۵٪ وجه تضمین لازم است. اگر مقدار وجه تضمین به این مقدار برسد، به فرد هشدار داده می‌شود تا وجه خود را افزایش دهد.

شاید بهتر باشد این موضوع را با یک مثال روشن‌تر کنیم. فرض کنید فردی وارد موقعیت خرید یک قرارداد آتی بر روی طلا با اندازه ۱۰۰ انس و قیمت ۱۲۵۰ دلار به ازای هر اونس شود. مقدار وجه تضمین اولیه ۲۰٪ ارزش معامله، یعنی ۲۵۰۰۰ دلار و حداقل وجه تضمین ۷۵٪ وجه تضمین لازم، یعنی ۱۸۷۵۰ دلار است. اگر حساب ودیعه فرد کمتر از ۱۸۷۵۰ دلار شود، به او هشدار داده می‌شود تا حساب خود را افزایش دهد.